Γράφει η Μελίνα Ντισλιάν
– «Ο αθλητισμός έχει τη δύναμη να αλλάξει τον κόσμο. Έχει τη δύναμη να εμπνεύσει. Έχει τη δύναμη να ενώσει τον κόσμο με έναν τρόπο που ελάχιστα άλλα πράγματα μπορούν. Μιλάει στους νέους σε μια γλώσσα που καταλαβαίνουν. Ο αθλητισμός μπορεί να δημιουργήσει ελπίδα σε μέρη που υπάρχει μόνο απόγνωση». Από νωρίς ο Νέλσον Μαντέλα κατάλαβε την δύναμη του αθλητισμού να πετύχει εκεί που η πολιτική και η διπλωματία είχαν βρει αξεπέραστα εμπόδια.
«Το ποδόσφαιρο σου δίνει την αίσθηση του ανήκειν. Όταν φύγαμε από τις φυλακές του Ρόμπεν Άιλαντ, ήταν ξεκάθαρο ότι η Νότια Αφρική άλλαζε και ότι το ποδόσφαιρο θα ήταν σημαντικό», έλεγε ο Μαρκ Σίμονς, ο οποίος βρισκόταν στις φυλακές με τον Μαντέλα. Ο πρώτος μαύρος πρόεδρος στην ιστορία μιας χώρας που ελεγχόταν από το καθεστώς του άπαρτχαϊντ, έμεινε στην ιστορία ως «Τάτα», πατέρας ενός έθνους. Και μέσω των σπορ κατάφερε να στείλει ξεκάθαρα μηνύματα συμφιλίωσης, όπως θυμάται σε ένα εξαιρετικό αφιέρωμά του το gazzetta.
«Ως πρώην πυγμάχος, ο Μαντέλα ανήκει στη γενιά των ανθρώπων που έχουν βιώσει και αγαπήσει την ερασιτεχνική ιδέα του αθλητισμού, θεωρώντας ότι εμπεριέχει μια ουσιώδη αξία και προσφέρει μαθήματα στο fair play, την ευγενή άμιλλα και την εποικοδομητική ήττα», αναφέρει ο Τσαρλς Κορ, Αμερικανός ιστορικός και εκ των συγγραφέων του βιβλίου «More than Just a game». Όπως διαβάζουμε στους New York Times, ως νεαρός, έτρεχε για δύο ώρες κάθε μέρα. Διατηρούταν σε καλή φυσική κατάσταση παρά τις αντιξοότητες και μέσα στη φυλακή.
«Πίστευε απόλυτα ότι ο αθλητισμός και η πολιτική περιπλέκονται», τονίζει ο Ρίτσαρντ Λαφίκ, ακτιβιστής πρώτης γραμμής κατά του άπαρτχαϊντ στις ΗΠΑ και ιδρυτικό στέλεχος του ινστιτούτου διαφορετικότητας και ηθικής στον Αθλητισμό στο Πανεπιστήμιο της Κεντρικής Φλόριντα. «Μπορείς να περάσεις λαθραία ένα εμπόρευμα, πετρέλαιο και συνάλλαγμα, αλλά αν έχεις ένα αθλητικό γεγονός δεν μπορεί να κινηθείς στις σκιές. Κατάλαβε ότι αυτός είναι ένας κόσμος τρελαμένος για τον αθλητισμό και μέσω αυτού πολύς κόσμος σε διάφορες χώρες έμαθε τθι πραγματικά είναι το άπαρτχαϊντ», προσθέτει.
Κατά τη διάρκεια της φυλάκισής του (1962-90), ο Μαντέλα κρατούταν στην απομόνωση και δεν του επιτρεπόταν να πάρει μέρος στο ποδοσφαιρικό πρωτάθλημα των φυλακισμένων στο Ρόμπεν Άιλαντ, στο οποίο πέρασε τα 18 από τα 27 χρόνια της κράτησής του. Παρόλα αυτά, παρακολουθούσε τις εξελίξεις και αναγνώριζε την αξία που έχει ένα άθλημα σαν το ποδόσφαιρο στην κοινότητα των φυλακισμένων.
«Η ενέργεια, το πάθος και η αφοσίωση που δημιούργησε το παιχνίδι μας έκαναν να νιώσουμε δυνατοί και θριαμβευτές, παρά την κατάσταση στην οποία βρισκόμασταν», είχε δηλώσει ο ηγέτης της Νοτίου Αφρικής σε ένα φιλμάκι της FIFA. Μέσα από το κελί του, άλλωστε, στήριξε το μποϊκοτάζ κατά της Νοτίου Αφρικής και του καθεστώτος του Άπαρχαϊντ, με τη χώρα να αποβάλλεται από τους Ολυμπιακούς Αγώνες από το 1964 μέχρι το 1992. Ο καθηγητής Κορ τονίζει ότι σε ένα έθνος παθιασμένο με τον αθλητισμό, ο Μαντέλα κατανόησε πλήρως την πολιτιστική σημασία του ράγκμπι, του κρίκετ, του τένις και του γκολφ για τη μειονότητα τω λευκών, καθώς και το πως ο διεθνής αποκλεισμός πλήγωσε την αίσθηση εθνικής ταυτότητας του καθεστώτος.
Ο «Μαντίμπα» ήταν μεγάλος θαυμαστής του Μοχάμεντ Άλι και του ακτιβισμού του. Η φωτογραφία των Αμερικανών σπρίντερ Τόμι Σμιθ και Τζον Κάρλος να υψώνουν τις γροθιές τους στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1968 είχε περάσει κρυφά στο Ρόμπεν Άϊλαντ, δίνοντας ελπίδα στον Νοτιαφρικανό και τους υπόλοιπους κρατούμενους. Τον Μάιο του 1994, αμέσως μετά την ορκωμοσία του ως ο πρώτος μαύρος πρόεδρος της χώρας, παρακολούθησε στο Έλις Παρκ του Γιοχάνεσμπουργκ τη Νότια Αφρική να κερδίζει τη Ζάμπια, ανακηρύσσοντας την επιστροφή της χώρας στο προσκήνιο του διεθνούς αθλητισμού.
Ο Λαφίκ τον ρώτησε για ποιο λόγο επέλεξε να παρακολουθήσει το ματς ποδοσφαίρου, του αγαπημένου αθλήματος της μαύρης κοινότητας, αντί να παρευρεθεί στους εορτασμούς για τη νίκη του. Εκείνος απάντησε: «Ήθελα να διαβεβαιώσω ότι ο κόσμος ξέρει ότι εκτιμώ τις θυσίες που έγιναν από τους αθλητές μας αυτά τα χρόνια του μποϊκοτάζ. Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι αν δεν έκαναν τις θυσίες αυτές, δεν θα γινόμουν πρόεδρος τόσο νωρίς».
Μόλις ένα χρόνο μετά την ανάληψη της προεδρικής ηγεσίας, κατά τη διάρκεια του τελικού του ράγκμπι world στο ίδιο γήπεδο, ο Μαντέλα έστειλε ένα ιστορικό μήνυμα συμφιλίωσης, το οποίο τα προηγούμενα χρόνια δεν περνούσε καν από το μυαλό του κόσμου. Το γεγονός ενέπνευσε την ταινία «Invictus» του 2009 με πρωταγωνιστές τον Μόργκαν Φρίμαν και τον Ματ Ντέιμον. Το ράγκμπι ήταν το αγαπημένο άθλημα των λευκών και για πολλά χρόνια η μικρή αντιλόπη, η μασκότ της εθνικής ράγκμπι, ήταν ένα σύμβολο καταπίεσης, το οποίο τους απωθούσε, όπως και η πράσινη φανέλα της ομάδας.
Ο ίδιος, δεν είχε παίξει ποτέ το εν λόγω άθλημα. Δεν καταλάβαινε καλά-καλά τους κανονισμούς. Με τη μετάβαση να πατά ακόμα σε σαθρά θεμέλια, υπήρχαν ένοπλες ομάδες λευκών που δεν μπορούσαν να δεχτούν το τέλος του άπαρτχαϊντ. Αρκετοί θεωρούσαν τον Μαντέλα ως εκπρόσωπο μιας κατώτερης ράτσας και τρομοκράτη. Η πιθανότητα επεισοδιών ήταν μεγάλη και όπως δήλωνε αργότερα ο ίδιος, ήταν πιο νευρικός από ποτέ. Περισσότερο και από το 1962, όταν η ζωή του βρισκόταν σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Ή την καταδίκη σε κρεμάλα, ή την ισόβια κάθιρξη…
Ο «Μαντίμπα» παραδεχόταν ότι από το κελί του στήριζε τους αντιπάλους της χώρας του! Ωστόσο, τη στιγμή εκείνη όλα ήταν διαφορετικά. Παρότι η ομάδα είχε μόλις έναν μαύρο παίκτη στη σύνθεσή της, κατέβηκε στον τελικό με το σύνθημα «Μια ομάδα, μια χώρα». όταν το τουρνουά ξεκίνησε στο Κέιπ Τάουν, σε κοντινή απόσταση από τον τόπο φυλάκισής του, ο Μαντέλα είπε, μιλώντας για τους παίκτες: «Οι αρχές μας έχουν αλλάξει. Έχουμε πλέον υιοθετήσει αυτούς τους νεαρούς σαν δικά μας παιδιά».
Μετά τη νίκη στον τελικό επί της Νέας Ζηλανδίας, αγνοώντας τους συμβούλους του έδωσε το τρόπαιο στον λευκό αρχηγό της ομάδας, Φρανσουά Πίεναρ, φορώντας μια πράσινη φανέλα με το όνομα του. Το σύμβολο της καταπίεσης μεταμορφωνόταν σε σύμβολο ενότητας. Οι 65.000 θεατές αρχικά έμειναν σιωπηλοί. Στη συνέχεια, η ιαχή «Νέλσον, Νέλσον» αντηχούσε λυτρωτική. Η έκφραση στα πρόσωπο του ηγέτη της χώρας έδειχνε ότι η πράξη του μόνο υποκριτική δεν ήταν. Εκείνη τη μέρα, η ιστορία ξεκίνησε να γράφεται από την αρχή. «Σήμερα δεν είχαμε την υποστήριξη 63.000 Νοτιοαφρικανών. Είχαμε τη στήριξη 42 εκατομμυρίων», δήλωνε ο αρχηγός.
Αργότερα, ο Μαντέλα βάφτισε το παιδί του Πίεναρ. Οι φυλακισμένοι του Ρόμπεν Άιλαντ έλεγαν ότι αυτό που τους έλειπε περισσότερο ήταν η φωνή των παιδιών τους. «Μου είπε ευχαριστώ για όσα έχουμε κάνει για τη Νότια Αφρική. Εγώ απάντησα, λέγοντάς του ότι ποτέ δεν θα κάνουμε όσα έχει κάνει αυτός για τη Νότιο Αφρική», τόνισε ο αθλητής.
Τον Φεβρουάριο του 1996, ο Μαντέλα κατέβηκε ξανά για να δώσει το τρόπαιο στον λευκό αρχηγό, φορώντας φανέλα της ομάδας. Μόνο που αυτή τη φορά, ήταν στο ποδόσφαιρο. Οι «Μπαφάνα-μπαφάνα» είχαν κατακτήσει το Κύπελλο Εθνών Αφρικής και παρότι δεν ήταν ένας παγκόσμιος τίτλος, η σημασία του ήταν επίσης τεράστια για την ενσάρκωση του «ένα έθνος, μια ομάδα». «Νιώθουμε και είμαστε, όσον αφορά τους αριθμούς και τους υποστηρικτές, το εθνικό σπορ. Σε ό,τι έχει να κάνει με τα όσα πετύχαμε, η στιγμή ήταν πολύ σημαντική για την ιστορία της χώρας. Ήταν δύο χρόνια αφού γίναμε πολυεθνική χώρα και ξέραμε ότι είχαμε να παίξουμε ρόλο στην ενοποίηση της χώρας, ότι τα αθλητικά επιτεύγματα μπορούσαν να βοηθήσουν», τόνιζε ο Νέιλ Τόβι, λευκός αρχηγός της ομάδας.
«Δεν έδειξε ποτέ πικραμένος. Δεν ξέρω αν θα μπορούσε να το κάνω αυτό. Ήξερε πόσο σημαντικός ήταν ο αθλητισμός για την κοινωνία της Νότιας Αφρικής και πόσο σημαντικό ήταν να διατηρήσει την αισιοδοξία των λευκών ανθρώπων ενάντια στο “πρέπει να φύγουμε από εδώ, τα πράγματα θα γίνουν άσχημα”. Μετρίασε τους φόβους τους, τους έδωσε ελπίδα ότι το σύστημα θα δουλέψει», τονίζει ο Μαρκ Πλατιές, μαραθωνοδρόμος και παγκόσμιος Πρωταθλητής του 1993. Με την πράξη του στον τελικό του ράγκμπι, έδειξε ακριβώς αυτό. Ότι η λευκή κοινότητα δεν θα καταπιεζόταν για να ξεριζώσει το άθλημα που αποτελούσε μέρος της κουλτούρας της. «Πάντα ένιωθε περήφανος για τα όσα έχουν πετύχει οι αθλητές της Νότιας Αφρικής. Πολύ περήφανος», υποστηρίζει από την πλευρά του ο γκόλφερ Έρνι Ελς.
Η διοργάνωση του Μουντιάλ του 2010 ήταν η δική του δικαίωση. Η αναγνώριση ότι μέσω του αθλητισμού η χώρα μπορεί ενωμένη να καταφέρει πολλά. «Στα δικά του μάτια, ήταν η νομιμοποίηση της νέας Νότιας Αφρικής. Ο Μαντέλα πίστευε ότι έδειξε πως άνηκε στον υπόλοιπο κόσμο», τονίζει ο Κορ. Λίγο πριν κλείσει τα 92 του και έχοντας χάσει σε τροχαίο την εγγονή του, ο ηγέτης-θρύλος της χώρας εμφανίστηκε στην τελετή λήξης στο Γιοχάνεσμπουργκ, κλείνοντας την διοργάνωση με ένα χαμόγελο και ένα νεύμα, μέσα στον πανζουρλισμό των βουβουζέλων. Προφανώς, τα προβλήματα της Νότιας Αφρικής τόσο στον αθλητισμό, όσο και στην κοινωνία δεν ξεπεράστηκαν μέσω ενός αγώνα ή ενός Μουντιάλ. Αλλά ο «Τάτα» αποτέλεσε έμπνευση, χάρισε ελπίδα και έδειξε το δρόμο.
Ο κόσμος του αθλητισμού, σύσσωμος αποχαιρέτησε τον «Μαντίμπα». Η Ομοσπονδία ράγκμπι της Νότιας Αφρικής έγραψε: «Αναπαύσου εν ειρήνη Νέλσον Μαντέλα. Ποτέ δεν θα ξεχάσουμε το ρόλο σου στη χώρα μας και στον αθλητισμό και για αυτό θα σου είμαστε αιώνια ευγνώμονες». Από τον πιλότο της F1 Λιούις Χάμιλτον μέχρι τον Γιουσέιν Μπολτ, τον Στίβεν Πίεναρ και τον πρόεδρο της FIFA Σεπ Μπλάτερ, που δήλωσε συντετριμμένος, άπαντες έσπευσαν να εκφράσουν την οδύνη τους. Για τον ίδιο τον Μαντέλα, το καλύτερο «αντίο» θα ήταν η υιοθέτηση του συστήματος αξιών του σε κάποιους από τους σκοτεινούς χώρους του αθλητισμού…
