Επέτειος μεγάλη σήμερα. Συμπληρώνονται 30 χρόνια από την οριστική κατάργηση της Βασιλείας και την επικράτηση της Αβασίλευτης Δημοκρατίας. Ήταν 8 Δεκεμβρίου του 1974 η ημέρα του δημοψηφίσματος. Η ημέρα που ο ελληνικός λαός είπε «όχι» στους Γλύξμπουργκ. Αλλά που ο λαός της Ροδόπης είπε «ναι» (!;). Μία ανάλυση εκείνης της ψήφου, μέσα από τα επίσημα αποτελέσματα, τα τότε δημοσιεύματα και τις μαρτυρίες της εποχής θα επιχειρήσει σήμερα η στήλη. Ακριβώς 30 χρόνια μετά!
Αποτελέσματα σε πανελλαδικό επίπεδο του δημοψηφίσματος: Υπέρ της Αβασίλευτης Δημοκρατίας ψήφισε το 69,18% του ελληνικού λαού (3.245.111 άτομα). Υπέρ της Βασιλευόμενης Δημοκρατίας ψήφισε το 30,82% του ελληνικού λαού (1.445.875 άτομα). Η Αβασίλευτη Δημοκρατία επικράτησε πανηγυρικά σε όλη τη χώρα και αποτελεί έκτοτε το πολίτευμά μας. Εξαίρεση αποτέλεσαν μόνο δύο περιφέρειες: η Λακωνία (όπου οι φιλοβασιλικοί είχαν σαφή υπεροχή με 59,52% έναντι 40,48%) και η… Ροδόπη (με οριακή όμως υπεροχή, που οφείλονταν κατά βάση στην ψήφο της μειονότητας).
Πάμε να δούμε τα αναλυτικά στο νομό Ροδόπης. Υπέρ της Βασιλείας ψήφισαν 29.994 πολίτες (ποσοστό 50,54%). Υπέρ της Αβασίλευτης Δημοκρατίας ψήφισαν 29.353 πολίτες (ποσοστό 49,46%). Η υπεροχή, δηλαδή, των φιλοβασιλικών στην περιοχή ήταν οριακή: η διαφορά κυμάνθηκε μόλις στις 641 ψήφους ή ποσοστό 1,08%.
Οι ημέρες πριν από το δημοψήφισμα στην Κομοτηνή και όλη την Περιφέρεια του νομού Ροδόπης ήταν αρκετά έντονες. Στον Τύπο της εποχής δημοσιεύονταν άρθρα και απόψεις υπέρ και των δύο πλευρών. Οι φιλοβασιλικοί είχαν δημιουργήσει το «Παράρτημα Κομοτηνής της Βασιλευομένης Δημοκρατίας». Από την άλλη, πάνω από 250 επιφανείς κομοτηναίοι είχαν υπογράφει «διακήρυξιν δια την αβασίλευτον δημοκρατίαν» και δημιούργησαν μία φάλαγγα δεκάδων αυτοκινήτων που περιόδευε στα χωριά του νομού Ροδόπης και προσπαθούσε να πείσει τους πολίτες να μην υποστηρίξουν τη Βασιλεία. Έγραφαν οι εφημερίδες της εποχής ότι η φάλαγγα αυτή άφησε εποχή τέτοια που δεν ξανάγινε: «Οι αγρότες μας, με ενθουσιασμό υποδέχθησαν σε κάθε χωριό την πομπή και διετράνωναν την επιθυμία των να απαλλαγή η χώρα την 8ην Δεκεμβρίου από τον θεσμόν της Βασιλείας».
Δεν έλειψαν φυσικά οι φανατισμοί. Όπως η ομαδική καραμπόλα που έγινε σε αυτοκίνητα της φάλαγγας των οπαδών της Αβασίλευτης Δημοκρατίας από σαμποτάζ των βασιλικών. Όμως, σύμφωνα με τα ρεπορτάζ εκείνων των ημερών, «ο υποστάς τη μεγαλύτερην ζημίαν, γνωστός συμπολίτης επιστήμων, μόλις αντίκρυσε το αυτοκίνητό του τσαλακωμένο, εντελώς μελαγχολικώς απάντησε στους συγκεντρωθέντες: ‘Χαλάλι, για την Δημοκρατία’».
Δύο ημέρες πριν το δημοψήφισμα παρατηρήθηκαν στην Κομοτηνή και άλλα κωμικοτραγικά γεγονότα. Για παράδειγμα, η Επιτροπή Οργάνωσης του Αγώνα υπέρ της Αβασίλευτης Δημοκρατίας κατήγγειλε ότι «ενώ ειδικά συνεργεία τη νύκτα της Πέμπτης προς Παρασκευής τοιχοκόλλησαν εις όλα τα σημεία της Κομοτηνής αφίσες και προκηρύξεις με αντιβασιλικόν περιεχόμενον, την πρωίαν της Παρασκευής όλα τα τοιχοκοληθέντα είχαν εξαφανισθεί και αυτά ακόμη τα διασκορπισθέντα εις τα καταστρώματα των οδών είχαν περισυλλεγεί. Αντιθέτως εικόνες του Κωνσταντίνου είναι παντού τοιχοκολλημένες χωρίς να τις θίξει κανείς».
Βέβαια, φωτογραφίες του βασιλικού ζεύγους υπήρχαν κολλημένες και στα παρμπρίζ και τα πορτμπαγκάζ των αυτοκινήτων των οπαδών της Βασιλείας. Η πιο χαρακτηριστική όμως, ήταν η περίπτωση καθηγητή οδήγησης της πόλης, που είχε κολλήσει εικόνες του Κωνσταντίνου και της Άννας – Μαρίας στα παράθυρα όλων των εκπαιδευτικών αυτοκινήτων του για να προπαγανδίσει υπέρ της Βασιλείας. Η κίνησή του αυτή σχολιάστηκε ποικιλοτρόπως στην Κομοτηνή και προκάλεσε αντιδράσεις ακόμα και από τους ίδιους τους μαθητές του, που αρνούνταν να μπουν και να οδηγήσουν τα αυτοκίνητα αυτά.
Μέσα σε αυτό το κλίμα διεξήχθη το δημοψήφισμα στην Ροδόπη. Αλλά το κρίσιμο στοιχείο που έγειρε την πλάστιγγα στον νομό υπέρ της Βασιλείας ήταν η μουσουλμανική μειονότητα, που ειδικά εκείνη την πρώτη μεταδικτατορική περίοδο ψήφιζε μαζικά τις υποδείξεις του Προξενείου. Είναι χαρακτηριστικό ότι μέσα στα χριστιανικά τμήματα της Κομοτηνής η υπεροχή της Αβασίλευτης Δημοκρατίας ήταν συντριπτική και άγγιξε το 78% έναντι μόλις 22% της Βασιλευομένης. Αντίθετα, στα μουσουλμανικά τμήματα της Κομοτηνής το ποσοστό ήταν 53% έναντι 47% υπέρ της Μοναρχίας. Και η διαφορά σε επίπεδο νομού υπέρ της Βασιλείας δόθηκε από τα αποτελέσματα στην ύπαιθρο και συγκεκριμένα στα χωριά του ορεινού όγκου, όπου η Βασιλευομένη Δημοκρατία επικράτησε 83% έναντι μόλις 17% της Αβασίλευτης.
Ανεπηρέαστη από την συμπεριφορά της μειονότητας δεν έμεινε ούτε η γειτονική Ξάνθη, μόνο που ο εκεί μουσουλμανικός πληθυσμός δεν επαρκούσε για να γείρει την πλάστιγγα προς την Βασιλεία. Σύμφωνα με τα επίσημα αποτελέσματα υπέρ της Βασιλείας ψήφισε το 46,25% (20.927 άτομα) και κατά το 53,75% (24.317 άτομα), δηλαδή διαφορά 7,5%. Πιο ξεκάθαρα τα πράγματα στον Έβρο, αν και σε αυτή την περίπτωση με διαφορές υπέρ της Αβασίλευτης Δημοκρατίας μικρότερες σε σχέση με το πανελλαδικό αποτέλεσμα. Υπέρ της Μοναρχίας ψήφισε το 60,27% (48.057 άτομα) και κατά το 39,73% (32.367). Η διαφορά, δηλαδή, στο μεγαλύτερο νομό της Θράκης κυμάνθηκε σε ποσοστό 20,54%, αρκετά μεγάλο μεν αλλά σχεδόν μισό σε σχέση με το 40% που επιτεύχθηκε στο σύνολο της χώρας.
Μια τελευταία λεπτομέρεια που αξίζει να επισημανθεί, σχετικά με το δημοψήφισμα, είναι ότι αυτό πραγματοποιήθηκε λιγότερο από πέντε μήνες μετά από την αποκατάσταση της Δημοκρατίας στην χώρα και μόλις τρεις εβδομάδες μετά από την πραγματοποίηση των πρώτων εκλογών της Μεταπολίτευσης, στις 17 Νοεμβρίου του 1974 (πρώτη επέτειο του Πολυτεχνείου). Η νίκη του Κωνσταντίνου Καραμανλή σε εκείνες τις εκλογές είναι γνωστή και ξεκάθαρη. Στο σύνολο της χώρας η «Νέα Δημοκρατία» έλαβε 54,37% , η «Ένωση Κέντρου – Νέες Δυνάμεις» (υπό τον Γ. Μαύρο) έλαβε 20,42% , το πρόσφατα ιδρυθέν ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου 13,58% , η «Ενωμένη Αριστερά» (ΚΚΕ, ΚΚΕ Εξωτερικού και ΕΔΑ) 9,47% και η φιλοχουντική «Εθνική Δημοκρατική Ένωσης» (υπό τον Π. Γαρουφαλιά) πήρε μόλις το 1,08% των ψήφων. Αλλά για ακόμα μία φορά στη Ροδόπη υπήρξαν εκπλήξεις. Κέρδισε μεν η ΝΔ με 44,70% αλλά με μικρή σχετικά διαφορά από την ΕΚ-ΝΔ, που έλαβε 39,34%. Η φιλοχουντική ΕΔΕ εμφανίστηκε ανεβασμένη στο 6,71%, το ΠΑΣΟΚ περιορισμένο μόλις στο 7,61% και η «Ενωμένη Αριστερά» εξαφανισμένη στο 1,62%.
Τι είχε συμβεί ως προς τις έδρες του νομού, που τότε ήταν τέσσερις; Μοιράστηκαν, από δύο στη ΝΔ και στην Ένωση Κέντρου. Πρώτοι μεταπολιτευτικοί βουλευτές Ροδόπης εκλέχθηκαν από τη ΝΔ ο Στυλιανός Μπλέτσας (με 11.008 σταυρούς) και ο Χρήστος Σιανίδης (με 6.112). Η έκπληξη, όμως, ήρθε από την «Ένωση Κέντρου – Νέες Δυνάμεις», τη μόνη που τόλμησε να έχει δύο υποψηφίους στο ψηφοδελτιό της από τη μειονότητα, τους οποίους και εξέλεξε: τον Χατζηχαφούζ Αλή Γκαλήπ Σαμπαχεδίν που εξελέγη πρώτος σε σταυρούς βουλευτής Ροδόπης με 11.218 ψήφους (την οικογενειακή παράδοση που είχε ξεκινήσει ο πατέρας του, τη συνέχισε και ο γιος του Γκαλήπ Γκαλήπ, μέχρι πρόσφατα βουλευτής του ΠαΣοΚ) και τον Χουσεΐν Γιασάρ με 5.321 σταυρούς (την έδρα του οποίου διεκδίκησε ανεπιτυχώς με ένσταση που υπέβαλε ο πρώτος αναπληρωματικός βουλευτής του κόμματος Χ. Κατσιμίγας).
Συμπέρασμα; Η Δημοκρατία σε όλη την Ελλάδα νίκησε, εκτός από τη Ροδόπη, όπου όχι μόνο διέμεναν αρκετοί (αναλογικά με την υπόλοιπη χώρα) οπαδοί της επταετίας, αλλά οι πολιτικές σκοπιμότητες επέβαλαν στη (πλήρως κατευθυνόμενη τότε) μειονότητα τη διαφοροποίηση από το σύνολο του όχλου στο δημοψήφισμα, προφανώς για καταγραφή δυνάμεων. Ήταν άλλωστε και εποχές κρίσης με την Τουρκία, λίγους μόλις μήνες μετά την εισβολή του Αττίλα στην Κύπρο. Το Προξενείο ήθελε πολύ να καταγραφεί η επιρροή του στη μειονότητα και το κατέστησε σαφές με την «άνευ άλλης εξήγησης» ψήφο υπέρ της Βασιλείας. Σήμερα, 30 χρόνια μετά, τι έχει αλλάξει; Ελπίζουμε απλά κάποιοι, που τότε έγιναν πιόνια σε ένα παιχνίδι τρίτων, να έχουν καταλάβει το λάθος τους αυτό και να μην επιτρέψουν να ξανασυμβεί στο μέλλον…
